Zelensky và bài toán khó giữa chủ quyền và tham nhũng thời chiến

Việc Quốc hội Ukraina thông qua Dự luật 12414, đặt Cơ quan Điều tra chống tham nhũng quốc gia (NABU) và Dịch vụ An ninh Ukraina (SAPO) dưới sự kiểm soát của Văn phòng Tổng công tố, đã gây ra một cơn địa chấn chính trị giữa lúc đất nước đang chìm trong vòng xoáy chiến tranh.

Volodymyr Zelenskyy tại quốc hội Ukraine: "Chúng tôi hiểu rằng việc gia nhập NATO là vấn đề của tương lai, không phải của hiện tại."  AFP/Báo chí Tổng thống Ukraina

Các cuộc biểu tình phản đối nổ ra rầm rộ ở Kyiv, Lviv, Dnipro và nhiều thành phố khác, với những khẩu hiệu đòi độc lập cho các cơ quan chống tham nhũng và phản đối việc phá hoại những nỗ lực cải cách.

Tuy nhiên, đằng sau những màn đấu khẩu chính trị sôi nổi ấy, một cuộc chiến tranh giành quyền lực khốc liệt đang diễn ra, quyết định vận mệnh của toàn bộ Ukraina.

Cuộc chiến quyền lực không dành cho kẻ yếu tim

Việc thông qua dự luật 12414 không chỉ đơn thuần là một sửa đổi luật thông thường. Nó đánh dấu một cuộc chiến giành quyền kiểm soát tối cao trong bối cảnh đất nước bị bao vây từ mọi phía: bom đạn từ Nga, hoạt động gián điệp từ FSB, và áp lực chính trị khổng lồ từ Liên minh châu Âu.

Đây là một cuộc đấu tranh quyết liệt về quyền lực và ảnh hưởng sâu sắc trong bộ máy nhà nước, một cuộc chơi không dành cho những ai yếu tim, có thể nói là một canh bạc sinh tử.

Đây là hình ảnh minh họa về cuộc chiến Nga - Ukraina, phản ánh bối cảnh phức tạp và đầy thách thức mà đất nước này đang phải đối mặt.

Ba trung tâm quyền lực - một nguy cơ lớn

NABU và SAPO được thành lập năm 2014 theo yêu cầu của IMF và EU, như một điều kiện để Ukraina nhận được viện trợ, được miễn thị thực và tiến gần hơn đến Liên minh châu Âu. Sau hơn một thập kỷ, mặc dù đã đạt được những thành tựu đáng kể trong việc điều tra tham nhũng, hai cơ quan này đã trở thành những trung tâm quyền lực mới, gần như độc lập với chính phủ. Tính chất "siêu độc lập" này, được hậu thuẫn bởi các quỹ nước ngoài và thường xuyên nhắm vào các quan chức thân cận với tổng thống, đã gây ra bất ổn đáng kể trong hệ thống chính trị, tạo ra sự mất cân bằng nguy hiểm.

Những cáo buộc gây tranh cãi và hệ quả khó lường

Vấn đề nằm ở những đối tượng và những vấn đề mà NABU và SAPO đã nhắm đến.

Danh sách các quan chức cấp cao bị điều tra trong hai năm qua đáng chú ý: Oleksii Reznikov (Bộ trưởng Quốc phòng), Rustem Umerov (Chủ nhiệm Cơ quan quản lý nhà nước về tài sản nhà nước), Maryna Beruzkova (Cố vấn Tổng thống), Dmytro Klimenkov (Thứ trưởng Bộ Kinh tế) và phó thủ tướng Chernyshov. Tất cả đều giữ vị trí then chốt trong lĩnh vực quốc phòng, hậu cần và năng lượng – những lĩnh vực sống còn trong thời chiến.

Mặc dù những cáo buộc được đưa ra rất nghiêm trọng, nhưng bằng chứng lại thường thiếu rõ ràng, gây ra nhiều nghi vấn và tranh cãi gay gắt. Một nhà nước sẽ sụp đổ nếu từng viên gạch của nó bị phá hủy dưới danh nghĩa "pháp quyền" trong khi kẻ thù đang liên tục tấn công từ biên giới phía đông.

Cải cách hay lật đổ? Một ngã ba lịch sử

Đây không chỉ đơn thuần là câu chuyện về cải cách chống tham nhũng.

Đây là một ngã ba lịch sử: giữ lại mô hình chống tham nhũng "độc lập" nhưng tiềm ẩn rủi ro đảo chính chính trị, hay tái thiết lập quyền chỉ huy thống nhất trong thời chiến? Khi cựu Thủ tướng Yulia Tymoshenko nói "đừng thuộc địa hóa Ukraina", đó không chỉ là phản ứng chống châu Âu mà còn là tiếng vọng của quá khứ thân Nga phức tạp.

Khi các nghị sĩ đối lập cáo buộc chính quyền "phá hoại nhà nước pháp quyền", họ không hoàn toàn vô cớ, nhưng động cơ của họ cũng không phải là hoàn toàn trong sạch.

Về phía NABU và SAPO, mặc dù những thành tích chống tham nhũng của họ là không thể phủ nhận (hơn 700 triệu USD được xác định, hàng trăm vụ án được khởi tố), nhưng việc điều tra liên tục các quan chức cấp cao lại gây tê liệt hệ thống điều hành trong các lĩnh vực nhạy cảm nhất, gây ra sự hỗn loạn không cần thiết trong thời điểm quốc gia đang cần sự đoàn kết nhất.

Một người phụ nữ hô vang khẩu hiệu trong khi cầm biểu ngữ có dòng chữ "Tham nhũng được hoan nghênh" trong cuộc biểu tình phản đối luật nhắm vào các tổ chức chống tham nhũng ở trung tâm Kyiv, Ukraine, thứ Ba, ngày 22 tháng 7 năm 2025. (Ảnh AP/Alex Babenko)

Giữa lúc chiến tranh lan đến Kharkiv, máy bay không người lái của Nga liên tục tấn công đến tận Ternopil, và SBU (Cơ quan An ninh Ukraina) bắt giữ nhân viên NABU bị nghi là gián điệp, còn điều gì tàn khốc hơn việc chính Kiev lại tự xé thịt mình từ bên trong? Đây chính là thực trạng đáng báo động của Ukraina hiện nay.

Lựa chọn khó khăn của Tổng thống Zelensky: Một canh bạc sinh tử

Tổng thống Zelensky đang đứng trước một lựa chọn vô cùng khó khăn. Ký dự luật: ông giữ được quyền kiểm soát hệ thống chống tham nhũng, tránh để các cơ quan này bị lợi dụng như công cụ chính trị của phe đối lập hoặc Nga.

Nhưng ông sẽ mất điểm với Brussels, bị cáo buộc "độc tài hóa", và đánh mất sự ủng hộ của tầng lớp trí thức, các NGO và những người ủng hộ cuộc cách mạng Maidan. Không ký: ông làm hài lòng phương Tây, được ca ngợi trên các phương tiện truyền thông quốc tế như New York Times hay Politico, nhưng vô tình trao cho các nhóm thù địch thêm công cụ để khống chế chính quyền. NABU không chỉ là một cơ quan điều tra nữa, mà đã trở thành một vũ khí chính trị đầy sức mạnh.

Dù Zelensky chọn lựa nào, Ukraina cũng đang bước qua một lằn ranh nguy hiểm. Nếu ông chệch một bước, đó không còn là Ukraina của ông, mà là Ukraina của các thế lực ở Brussels, hoặc tệ hơn là Moscow.

Lịch sử sẽ không khoan dung với sự yếu đuối

Một chính quyền thời bình cần sự phân chia quyền lực để đảm bảo sự cân bằng. Nhưng một quốc gia đang chiến đấu để sinh tồn cần một trung tâm quyền lực vững mạnh, tập trung và hiệu quả.

Tôn Tử đã nói: "Khi kẻ thù thích điều gì, hãy nghi ngờ điều đó trước tiên".

Putin căm ghét Zelensky, đó là sự thật không thể chối cãi. Và nếu NABU, SAPO, hoặc bất kỳ lực lượng chính trị nào đang làm suy yếu ông ta, bất kể họ mang danh gì – dân chủ, cải cách hay pháp quyền – thì họ đang làm điều mà Kremlin mong muốn nhất. Zelensky có thể sai.

Ông có thể đang bước vào một ván cờ nguy hiểm, làm mất lòng bạn bè phương Tây và tạo ra tiền lệ xấu. Nhưng nếu Ukraina thất bại trong cuộc chiến này, thì mọi báo cáo về "minh bạch tài chính" sẽ chỉ là giấy lộn trong tay những kẻ chiếm đóng. Sự lựa chọn của ông ta sẽ định đoạt số phận của cả một quốc gia.

Volodymyr Zelensky phản hồi trước các cuộc biểu tình

Volodymyr Zelensky đã lên tiếng phản ứng trước các cuộc biểu tình đang diễn ra tại các thành phố Ukraina, bắt đầu sau khi Quốc hội Ukraina quyết định bãi bỏ Cục Chống Tham nhũng độc lập và giao cho Viện Tổng Công tố nhiệm vụ chống tham nhũng, và sau đó luật này đã được Tổng thống Ukraina chính thức ký ban hành…

“Cơ sở hạ tầng chống tham nhũng sẽ tiếp tục hoạt động — chỉ là không còn ảnh hưởng của Nga.

Mọi thứ phải được thanh lọc khỏi ảnh hưởng này. Và công lý phải được thực thi nhiều hơn,” — đây là cách Zelensky đánh giá dự thảo luật về NABU (Cục Chống Tham nhũng Quốc gia) và SAP (Viện Công tố Chuyên trách Chống Tham nhũng). Ông nhấn mạnh việc loại bỏ sự can thiệp của Nga là vô cùng quan trọng.

“Tất nhiên, NABU và SAP sẽ tiếp tục hoạt động. Những vụ án còn tồn đọng cần phải được điều tra. Trong nhiều năm, những quan chức chạy trốn khỏi Ukraine đã sống yên bình ở nước ngoài vì một lý do nào đó - ở những quốc gia rất thoải mái và không phải chịu bất kỳ hậu quả pháp lý nào. Điều này không bình thường.

Điều quan trọng là Tổng Công tố phải được xử lý theo cách đảm bảo rằng ở Ukraine, việc trừng phạt những kẻ vi phạm pháp luật là điều không thể tránh khỏi.

Không có lời giải thích hợp lý nào cho việc tại sao các vụ án hình sự trị giá hàng tỷ đô la lại “treo lơ lửng” trong nhiều năm. Và cũng không có lời giải thích nào cho việc tại sao người Nga vẫn có thể có được thông tin họ cần. Điều quan trọng là việc này diễn ra mà không có sự tham gia của Nga. Điều quan trọng là việc trừng phạt là điều không thể tránh khỏi - và công chúng thực sự nên thấy điều này.”

Quyết định hôm nay của Quốc hội và Tổng thống Ukraina được đưa ra sau một chiến dịch đặc biệt do Cơ quan An ninh Ukraina và Viện Công tố phối hợp thực hiện, trong đó một số nhân viên của Cục Chống Tham nhũng đã bị bắt giữ.

Họ bị cáo buộc có quan hệ với các cơ quan tình báo Nga, vận động hành lang vì lợi ích của các nhà tài phiệt và tội phản quốc. Đây là một bằng chứng cho thấy mối nguy hiểm tiềm tàng từ sự can thiệp của nước ngoài vào các cơ quan chống tham nhũng.

An ninh quốc gia và sự cần thiết của sự cân bằng

Chúng ta không nên lãng mạn hóa chiến tranh. Nhưng cũng đừng thần thánh hóa các cơ quan hành pháp "độc lập" đến mức không ai giám sát. NABU và SAPO không nên bị loại bỏ, nhưng chúng cũng không thể trở thành pháo đài ngoài tầm kiểm soát của chính quyền dân cử, nhất là khi đất nước đang bị xé toạc từ biên giới đến lòng phố.

Nếu lịch sử có dạy điều gì, thì đó là: những người "độc đoán" giữa thời chiến, nếu đứng về phía chính nghĩa, có thể trở thành người bảo vệ cuối cùng cho một quốc gia đang bên bờ vực diệt vong. Zelensky, dù chọn ký hay phủ quyết, đang không chọn giữa dân chủ hay độc tài.

Ông đang chọn giữa một Ukraina còn đứng vững hay một Ukraina bị nhấn chìm bởi chính những "người hùng" tự xưng của thời bình. Đây là một quyết định đầy tính chiến lược và ảnh hưởng sâu rộng đến tương lai của cả quốc gia.

Nguyễn Thanh Bình - © Báo TIN TỨC VIỆT ĐỨC

---