Cảnh giác "thần dược" ung thư Nga: Lời cảnh báo từ giới chuyên môn về nguy cơ đánh tráo khái niệm và chiêu trò truyền thông

Sai lầm nghiêm trọng ở đây chính là sự đánh tráo khái niệm: "cấp phép nghiên cứu" bị biến tướng thành "công nhận hiệu quả", và "thuốc tương tự sinh học" lại được khoác lên mình mác "phát minh mới". Đây là một thủ đoạn lừa gạt tinh vi, lợi dụng triệt để nỗi sợ hãi cái chết và niềm hy vọng được sống mãnh liệt của bệnh nhân ung thư.

Cơn sốt ảo và "phép màu" từ xứ lạnh

Mạng xã hội gần đây dậy sóng với thông tin về một loại "thần dược" ung thư xuất xứ từ Nga, được quảng bá với khả năng điều trị đa dạng các loại ung thư.

Những lời tung hô dường như tô vẽ một bức tranh y học đầy hứa hẹn từ vùng đất băng giá. Tuy nhiên, nhìn nhận một cách tỉnh táo, đây không phải là một bước đột phá y học, mà là kết quả của một chiến dịch truyền thông được dàn dựng công phu và có chủ đích.

Vấn đề cốt lõi không nằm ở bản thân hiệu quả thực tế của loại thuốc này, mà ở cách thức thông tin bị bóp méo một cách có hệ thống. Mục tiêu là tạo ra một ảo tưởng rằng Việt Nam đã "đăng ký" sử dụng thuốc Nga, từ đó ngụ ý rằng người bệnh phải chờ đợi sự ban ơn.

Trên thực tế, việc Bộ Y tế cấp phép lưu hành có điều kiện chỉ đơn thuần là cho phép tiến hành nghiên cứu, thử nghiệm trong một phạm vi giới hạn, chứ hoàn toàn không phải là sự công nhận về một "vị cứu tinh" cho nhân loại.

Hoạt chất chống ung thư Pembrolizumab: hàng gốc của Mỹ-Hà Lan vs bản ăn theo kiểu Nga

Các trang thông tin về dược phẩm của Nga đang tỏ ra phấn khích khi Việt Nam cấp phép cho pembrolizumab của Nga, như thể Nga đã đạt được bước tiến vượt bậc trong lĩnh vực dược phẩm.

Tuy nhiên, đối với những người có kiến thức cơ bản về tìm kiếm thông tin, chỉ cần tra cứu từ khóa "Pembrolizumab" sẽ hiển thị ngay rằng hoạt chất này do nhóm khoa học Mỹ và Hà Lan phát minh, được công ty Merck (Mỹ) thương mại hóa dưới tên Keytruda.

Thuốc đã được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt từ năm 2014 và Cơ quan Dược phẩm Châu Âu (EMA) phê duyệt từ năm 2015. Đây mới chính là sản phẩm gốc (originator).

Sản phẩm gốc đòi hỏi một khoản đầu tư khổng lồ: hơn 10 năm nghiên cứu, tối ưu hóa phân tử, chứng minh cơ chế tác dụng, và tự mình thực hiện toàn bộ các thử nghiệm lâm sàng từ giai đoạn tiền lâm sàng đến giai đoạn III quy mô lớn và vô cùng tốn kém.

Nếu nghiên cứu thất bại, mọi nỗ lực sẽ trở thành vô ích. Thành quả này không phải là thứ có được một cách ngẫu nhiên.

Từ Pembroria đến Pembrolizumab: Cuộc "hóa kiếp" giữa hai dòng dược phẩm

Cái tên Pembroria, đang được tung hô trên các diễn đàn, thực chất không phải là một phát hiện hoàn toàn mới. Nó chỉ đơn thuần là một phiên bản tương tự sinh học (biosimilar) của thuốc gốc Pembrolizumab, vốn được phát triển bởi tập đoàn MSD của Hoa Kỳ.

Theo các quy định quốc tế, sau khi thời gian độc quyền của thuốc gốc kết thúc, các quốc gia khác có thể được phép sản xuất thuốc tương tự nếu công nghệ được chuyển giao và sản phẩm đáp ứng các tiêu chuẩn nghiêm ngặt về chất lượng, an toàn và hiệu quả tương đương.

Điều quan trọng cần nhấn mạnh là, một sản phẩm "tương tự sinh học" không có nghĩa là một bản "sao chép" có tác dụng y hệt thuốc gốc. Nó bắt buộc phải trải qua các thử nghiệm lâm sàng chặt chẽ để chứng minh rõ ràng rằng sự tương đồng là có thật, chứ không chỉ dừng lại ở những lời quảng cáo sáo rỗng.

Việc một sản phẩm chỉ mới được cấp phép "theo dõi tính sinh miễn dịch pha 3" cho thấy nó vẫn đang trong giai đoạn nghiên cứu, chưa hoàn tất quá trình kiểm chứng để khẳng định hiệu quả thực tế.

Nói cách khác, loại thuốc này vẫn chưa hoàn thành pha 4, tức là chưa trải qua chu trình đánh giá toàn diện trên quy mô lớn sau khi đã lưu hành. Thế nhưng, không ít người đã vội vàng xem nó như "ánh sáng cuối đường hầm".

Nếu "ánh sáng" đó chỉ được thắp lên từ những dòng trạng thái vô căn cứ trên mạng xã hội thay vì dữ liệu khoa học đáng tin cậy, thì đó không phải là ánh sáng, mà chỉ là ảo ảnh mỏng manh giữa sa mạc của sự tuyệt vọng.

Biosimilar là gì?

Là sản phẩm đi sau dựa trên hoạt chất đã được phát minh sẵn. Nghĩa là khi originator đã chứng minh xong hiệu quả, an toàn, cơ chế tác dụng, thì các hãng đi sau không phải phát minh lại từ con số 0, mà chỉ cần tạo ra phiên bản tương đương về sinh học và tương đương lâm sàng với hàng gốc.

Nói dân dã cho dễ hiểu: biosimilar ăn sẵn nền khoa học mà hàng gốc đã bỏ hàng chục năm và hàng đống tiền bạc, thời gian, chất xám.

Ở Nga, bản sinh học tương đương biosimilar này tên thương mại là Pembroria, do PK-137 sản xuất.

Nhưng điều quan trọng nhất là nó chưa hoàn tất đủ lâm sàng giai đoạn 3, nên hồ sơ cục dược phẩm Việt Nam yêu cầu phải báo cáo liên tục mỗi 3 tháng. Đây không phải bản hoàn chỉnh như originator đã chứng minh đầy đủ.

Trong khi đó, Keytruda originator của Mỹ đã thương mại ở Việt Nam từ lâu, đang dùng tại các bệnh viện lớn, bệnh nhân Việt Nam đã tiếp cận từ nhiều năm rồi.

Việt Nam không phải nhờ Nga mà lần đầu có hoạt chất pembrolizumab chống ung thư đâu.

Khi người bệnh trở thành "chuột bạch có trả phí"

Trong cuộc đời, không ai mong muốn mang trong mình căn bệnh hiểm nghèo, và càng không ai muốn trở thành vật thí nghiệm cho các loại thuốc chưa được kiểm chứng. Tuy nhiên, một nghịch lý trớ trêu lại xảy ra: trong cơn hoảng loạn và tuyệt vọng, nhiều người sẵn sàng chấp nhận vai trò "chuột bạch tự nguyện" chỉ vì nghe những lời quảng cáo về một "thuốc mới".

Họ không nhận ra rằng, "mới" không đồng nghĩa với "tốt hơn", mà đôi khi chỉ đơn giản là "chưa có đủ dữ liệu để đưa ra kết luận cuối cùng".

Khoa học không dựa trên niềm tin suông, mà đòi hỏi bằng chứng xác thực.

Một sản phẩm y tế thực sự đáng tin cậy phải sở hữu kết quả thử nghiệm độc lập, được công bố trên các tạp chí khoa học quốc tế uy tín và được các cơ quan dược phẩm có thẩm quyền phê duyệt.

Ngược lại, nếu chỉ dựa vào vài dòng "tin mừng" trên mạng xã hội hay những bài viết nửa vời trên báo mạng, đó không phải là "bước tiến y học", mà thực chất là một chiến dịch tâm lý học ứng dụng được tiến hành trên chính những người bệnh vốn đã quá yếu đuối.

Nỗi đau càng nhân lên khi Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia có tỷ lệ mắc ung thư thuộc hàng cao nhất thế giới. Người bệnh thường nghèo khó, kiệt quệ, sẵn sàng bán nhà, bán đất, thậm chí hy sinh cả tương lai của con cái chỉ để có thêm chút thời gian sống. Giữa cảnh tuyệt vọng tột cùng ấy, chỉ cần ai đó "vẽ" ra một viên "thuốc kỳ diệu", họ lập tức lao vào mà không chút đắn đo. Vì vậy, một vụ lừa đảo trong lĩnh vực này không chỉ là vô đạo đức, mà còn cấu thành tội ác.

Khi truyền thông trở thành "người bán thuốc"

Điều đáng buồn nhất trong câu chuyện này là sự tiếp tay vô tình hoặc hữu ý của một bộ phận truyền thông. Nhiều tờ báo, nhiều người có ảnh hưởng (KOL) đã lao vào đăng tải thông tin một cách thiếu kiểm chứng, không tham vấn ý kiến chuyên gia, không đọc kỹ các văn bản liên quan. Chỉ một sự thay đổi nhỏ trong ngôn ngữ – từ "cấp phép nghiên cứu" bị biến thành "cấp phép lưu hành" – đã đủ sức biến hàng triệu độc giả thành con mồi.

Trong một xã hội mà "tin tức" lan truyền nhanh hơn "tri thức", một lỗi đánh máy hoặc một cách diễn đạt sai lầm có thể khiến nhiều người mất đi tài sản, thậm chí đánh đổi cả mạng sống. Và khi niềm tin đã bị bào mòn cạn kiệt, thì không cần loại thuốc nào nữa, thứ duy nhất còn lại là sự tỉnh táo.

Khoa học không có "tình nghĩa đồng chí"

Chúng ta đã từng chứng kiến bài học từ vaccine Sputnik: ban đầu được ca ngợi là "món quà nghĩa tình", nhưng khi đến thời điểm tiêm chủng, không có nhiều người dám tin tưởng và sử dụng.

Nguyên nhân không phải vì "bài Nga", mà là vì thiếu sự minh bạch. Khoa học không tồn tại dựa trên tình cảm hay nghĩa vụ, mà yêu cầu bằng chứng khoa học cụ thể.

Không một quốc gia văn minh nào lại đem chính người dân của mình ra làm vật thí nghiệm cho các loại thuốc chỉ vì "được tặng".

Tương tự, không có lý do gì để bệnh nhân Việt Nam phải gánh vác vai trò "chuột bạch có trả phí" cho một loại thuốc vẫn còn đang trong giai đoạn dò đường. Nếu ai đó thực sự tin rằng "thần dược" này là giải pháp cứu cánh, xin mời những người cổ súy hãy tiên phong sử dụng trước, và công bố công khai kết quả thu được để toàn dân có thể "học hỏi" từ chính thực tế đó.

Nhắc nhở Bộ Y tế: Đừng để "kit-test" thứ hai xảy ra

Bộ Y tế cần nhận thức rõ rằng, trong bối cảnh nhạy cảm này, một quyết định hành chính đơn thuần cũng có thể trở thành công cụ sát thương nếu bị lợi dụng. Việc "cấp phép" không đồng nghĩa với việc "hợp thức hóa" niềm tin mù quáng.

Hãy cùng nhìn lại "bóng ma kit-test" trong quá khứ, khi những con số, những con dấu và những "giấy phép" đã bị biến thành phương tiện để "hút máu" nhân dân ngay trong giai đoạn dịch bệnh căng thẳng.

Đừng để bi kịch ấy tái diễn trong lĩnh vực ung thư, nơi mỗi bệnh nhân là một câu chuyện đấu tranh sinh tồn cam go, và mỗi viên thuốc là một canh bạc đầy rủi ro. Hãy hành động dựa trên tinh thần khoa học nghiêm túc, không phải tinh thần "tình nghĩa" với bất kỳ quốc gia nào.

Bởi chỉ cần một chút dễ dãi, một chữ "cấp phép" thiếu kiểm chứng, những người Việt Nam vốn đã nghèo khó, yếu đuối và tuyệt vọng sẽ lại phải gánh chịu hậu quả bằng chính sinh mạng của mình.

Kính mong Bộ Y tế hãy ghi nhớ: bệnh nhân ung thư đã phải chịu đựng quá nhiều đau khổ, đừng để những "chiếc răng nanh" nào khác tiếp tục cắn xé thêm vào hoàn cảnh vốn đã rách nát của họ.

Tỉnh táo, chính là thuốc quý nhất trong mọi thời đại

Ung thư có thể là một bản án nghiệt ngã, nhưng chính niềm tin mù quáng mới thực sự là liều thuốc độc chết người. Trong kỷ nguyên thông tin bùng nổ hiện nay, chúng ta không thiếu thông tin, mà thiếu đi khả năng phân biệt thật giả. Đừng để nỗi sợ hãi cái chết khiến ta quên mất quyền được tiếp cận và hiểu đúng sự thật.

Không có "thần dược" nào có thể thay thế được nền y học chính thống, cũng như không có "phép màu" nào có thể tự nhiên xuất hiện chỉ sau vài dòng chia sẻ trên mạng xã hội.

Thứ duy nhất thực sự đáng tin cậy chính là khoa học được thực hành một cách nghiêm túc, minh bạch, cùng với sự tỉnh táo và sáng suốt của mỗi người bệnh.

Còn nếu cứ để niềm hy vọng của mình bị dẫn dắt bởi những kẻ "buôn bán niềm tin", thì sớm muộn gì, "thần dược" đó không chỉ "chữa bệnh" mà còn có thể hủy hoại hoàn toàn niềm tin vào y học.

Lời khuyên từ chuyên gia

Thận trọng: Cần hết sức cảnh giác với các sản phẩm được quảng cáo là "thần dược" và nên thận trọng trong quá trình sử dụng.

Tìm hiểu kỹ: Luôn tìm hiểu thông tin từ các nguồn đáng tin cậy và tham khảo ý kiến của các chuyên gia y tế trước khi sử dụng bất kỳ sản phẩm nào, đặc biệt là khi đang điều trị ung thư.

Không bỏ qua điều trị chính thống: Tuyệt đối không bỏ qua phác đồ điều trị của bác sĩ để thay thế bằng các phương pháp chưa được kiểm chứng, ngay cả khi sản phẩm đó được quảng cáo là "thần dược".

Cho nên việc tung hô pembrolizumab Nga thực chất chỉ đang PR hộ thành tựu khoa học phương Tây, họ cổ vũ chính cái mà Mỹ-Hà Lan phát minh ra.

Nguyễn Thanh Bình - © Báo TIN TỨC VIỆT ĐỨC

---