Ngoại trưởng đổ máu, bộ trưởng tài chính bị đuổi đánh dã man, Nepal hỗn loạn trong cơn giận của thế hệ Z

Các cuộc biểu tình do giới trẻ Nepal dẫn dắt chống tham nhũng, gia đình trị và lệnh cấm mạng xã hội đã biến thành bạo loạn nghiêm trọng, khiến nhiều chính trị gia cấp cao trở thành mục tiêu tấn công.

Hình ảnh Ngoại trưởng Arzu Rana Deuba bị tấn công. Ảnh: NDTV.

Các chính trị gia bị tấn công tàn bạo

Một đoạn video gây sốc cho thấy Ngoại trưởng Nepal Arzu Rana Deuba lau máu trên mặt, xung quanh là người biểu tình quay phim. Ngay sau đó, bà Ngoại trưởng 63 tuổi bị đá từ phía sau và đấm vào mặt bởi đám đông giận dữ, sau khi họ xông vào tư dinh của gia đình bà ở Kathmandu.

Một video khác cho thấy chồng của bà - cựu Thủ tướng Sher Bahadur Deuba ngồi ngoài cánh đồng đầy bất lực, máu me bê bết trên mặt. Trước khi quân đội đến hiện trường để giải cứu ông Deuba và bà Arzu Deuba, dinh thự của họ đã bị phá hoại.

Các quan chức cấp cao khác cũng bị tấn công tàn bạo. Một đoạn video khác ghi lại cảnh Bộ trưởng Tài chính Bishnu Prasad Paudel, 65 tuổi, bị đám đông truy đuổi trên đường phố thủ đô, rồi bị đá và đánh đập dã man.

Nhà của cựu Thủ tướng Jhalanath Khanal ở thủ đô bị những người biểu tình vây kín và phóng hỏa. vợ ông là bà Rajyalaxmi Chitrakar bị bỏng nặng. Bà được đưa đi cấp cứu nhưng không qua khỏi.

Thủ tướng đương nhiệm KP Sharma Oli hôm thứ Ba cũng tuyên bố từ chức sau khi nhà riêng của ông bị phóng hỏa. Quyết định này được đưa ra trong bối cảnh phong trào phản đối lệnh cấm mạng xã hội ngắn ngủi lan rộng thành làn sóng chỉ trích chính phủ và cáo buộc tham nhũng giới tinh hoa chính trị.

Người phát ngôn cảnh sát Kathmandu, Shekhar Khanal, cho biết một số nhóm đã từ chối tuân thủ lệnh giới nghiêm vào thứ Ba.

Cuộc nổi dậy của thế hệ Z

Theo các chuyên gia, nguyên nhân trực tiếp dẫn đến tình trạng bất ổn ở Nepal là quyết định vội vàng cấm mạng xã hội. Khi các cuộc biểu tình nổ ra, quân đội đã được huy động để trấn áp, khiến hàng chục người thiệt mạng và hàng trăm người bị thương.

Phong trào phản đối trở nên cực đoan hơn và người biểu tình mở rộng các yêu sách. Ban đầu, sự tức giận đối với các hạn chế trên mạng xã hội nhanh chóng phát triển thành những bất bình về tham nhũng, sự bất lực của chính phủ, tình trạng thiếu năng động xã hội và tình trạng thất nghiệp lan rộng trong giới trẻ. Một cuộc biểu tình bắt đầu từ một vấn đề nhỏ đã biến thành một cuộc nổi loạn xã hội rộng lớn chống lại những người nắm quyền.

Alexey Makarkin, nhà phân tích chính trị người Nga, cho rằng những sự kiện ở Nepal hiện đang được gọi là "Cách mạng Thế hệ Z". "Zoomer" là những người sinh ra trong thời đại internet - khoảng từ giữa những năm 1990 đến đầu những năm 2010. Đối với họ, cuộc sống trực tuyến là bản năng thứ hai, không chỉ là phương tiện giao tiếp mà còn là cách kiếm tiền. Thế hệ trước thường không hiểu được điều này, coi thanh thiếu niên và người trẻ kiếm tiền từ sự hiện diện trên mạng xã hội là "thu nhập không xứng đáng".

Nepal là một quốc gia trẻ của thế hệ Z. Dân số đã tăng từ 26,5 triệu người năm 2011 lên 29 triệu người theo điều tra dân số năm 2021, và hiện nay ước tính đã đạt hơn 31 triệu người. Tỷ lệ thanh niên trong dân số cực kỳ cao, và mỗi năm trôi qua, ngày càng có nhiều người trong số họ kiếm sống trực tuyến.

Về mặt chính trị, Nepal chịu sự chi phối của ba thế lực chính là 3 đảng cánh tả kể từ khi chế độ quân chủ bị bãi bỏ vào năm 2008. Nhưng đối với thế hệ Z, tất cả họ đều giống nhau: một tầng lớp tinh hoa cố hữu mắc tội kém hiệu quả, giao dịch ngầm và tham nhũng. Bạo lực đường phố bùng phát vào ngày 9/9 nhắm vào các chính trị gia của cả ba đảng.

Hy vọng vào chính trị gia trẻ

Sự bất mãn đã âm ỉ từ lâu. Trong cuộc bầu cử năm 2022, ba đảng lớn vẫn nắm giữ 199/275 ghế, nhưng đã giảm so với 237 ghế trước đó. Đảng Rastriya Swatantra (Đảng Độc lập Quốc gia) mới thành lập, do người dẫn chương trình truyền hình nổi tiếng Rabi Lamichhane lãnh đạo, đã tăng vọt lên gần 11% số phiếu bầu. Đảng Rastriya Prajatantra theo đường lối bảo hoàng cũng giành được thêm nhiều thắng lợi, tăng gấp đôi số phiếu bầu lên 5,5%.

Tuy nhiên, dấu hiệu rõ ràng nhất cho thấy tâm trạng thay đổi đã xuất hiện trong cuộc đua giành chức thị trưởng Kathmandu. Người chiến thắng là Balen Shah, một rapper sinh năm 1990 – thường được biết đến với nghệ danh Balen và cũng có bằng thạc sĩ kỹ thuật xây dựng. Ông tranh cử vào các vấn đề đô thị thiết yếu: thu gom rác thải, ùn tắc giao thông, xây dựng trái phép và quy hoạch đô thị kém.

Khi nhậm chức, Balen chủ trương phát trực tiếp các cuộc họp hội đồng, phá dỡ các công trình xây dựng trái phép và buộc các quan chức thành phố phải chịu trách nhiệm về sự tắc trách.

Không giống như các lãnh đạo đảng cũ, vốn chỉ biết đến sự trì trệ và thỏa hiệp, ông thể hiện hình ảnh một nhà lãnh đạo quyết đoán - ngay cả khi một số động thái của ông, chẳng hạn như trấn áp người bán hàng rong, đã gây ra tranh cãi. Khi các đảng phái truyền thống cố gắng dùng điều đó để chống lại ông, Balen phản bác rằng ông chỉ đơn giản là đang thực thi chính những luật mà quốc hội đã thông qua.

Năm nay, các cuộc biểu tình nhỏ của phe bảo hoàng không gây ra nhiều mối đe dọa cho giới cầm quyền. Điều thực sự khiến giới tinh hoa cầm quyền lo ngại là sự phẫn nộ của giới trẻ.

Trong bối cảnh đó, quyết định cấm các nền tảng mạng xã hội nước ngoài lớn của Thủ tướng Sharma Oli vào ngày 5/9 như châm ngòi cho một cuộc chiến mới. Chỉ trong vài ngày, các cuộc biểu tình đã trở nên đẫm máu: khoảng 20 người đã thiệt mạng trong các cuộc đụng độ ban đầu, nhanh chóng khiến phong trào trở nên cực đoan.

Người biểu tình bắt đầu đốt phá các tòa nhà chính phủ, tấn công các chính trị gia mà họ bắt gặp trên đường phố, và thậm chí đốt cả hồ sơ tòa án.

Balen ủng hộ nhóm Zoomers, trong khi quân đội từ chối ủng hộ chính phủ. Chính vị chỉ huy đã gây sức ép buộc thủ tướng từ chức. Giờ đây, nhóm Zoomers đang yêu cầu Balen lên nắm quyền và tổ chức các cuộc bầu cử mới.

Alexey Makarkin cho rằng, vẫn chưa rõ mọi chuyện sẽ đi về đâu. Điều có vẻ khả dĩ nhất là sự hỗn loạn cuối cùng sẽ thúc đẩy nhu cầu về trật tự. Nhưng ai có thể thực hiện được điều đó? Giới tinh hoa chính trị cũ đã mất uy tín. Điều này khiến nhu cầu về một "bàn tay mạnh" có thể sẽ gia tăng.

Sự can thiệp từ bên ngoài

Trong khi đó, theo Andrey Kortunov, chuyên gia tại Câu lạc bộ Thảo luận Quốc tế Valdai, cho đến nay, chưa ai có thể định hướng phong trào này theo một hướng chính trị rõ ràng.

Nepal vẫn là một quốc gia nghèo. Có thể các thế lực bên ngoài, thông qua mạng xã hội, đang cố gắng khơi dậy sự bất mãn và phá hoại sự ổn định. Nhưng khó có thể thành công nếu tình hình bên trong Nepal không quá bấp bênh.

Phó Giáo sư Olga Kharina, nghiên cứu viên tại Khoa Nghiên cứu Châu Á, Đại học HSE thì cho rằng, sự bất đồng giữa chính quyền và thế hệ trẻ đã quá rõ ràng. Đó là lý do tại sao một số chuyên gia hiện nay gọi những gì đang diễn ra ở Nepal là "Cuộc cách mạng Thế hệ Z". Sự bất mãn đã tích tụ trong nhiều năm, và lệnh cấm mạng xã hội chỉ đơn giản đóng vai trò như một chất xúc tác.

Bà cũng cho biết, các quan chức Nepal hiện tuyên bố rằng tình trạng bất ổn không phải không có sự can thiệp từ bên ngoài. Các công ty phương Tây, với nền tảng bị cấm, rất có thể đã khuyến khích giới trẻ hành động. Một số công ty này đã công khai ủng hộ các cuộc biểu tình khi khơi gợi nhu cầu "đấu tranh cho quyền lợi của mình bằng mọi giá".

Đối với những người trẻ vẫn đang hình thành quan điểm, những câu chuyện như vậy có thể rất thuyết phục. Bà Kharina cho rằng đây là mô hình đã thấy trong các cuộc cách mạng khác, nơi được cho là có sự can thiệp của phương Tây. Ở đây, nó cũng có thể đã mang hình thức "quyền lực mềm" - sự lan truyền của một số câu chuyện nhất định.

Kirill Kotkov, chuyên gia về châu Á, những gì xảy ra ở Nepal về cơ bản là một nồi áp suất chứa đầy những mâu thuẫn xã hội và kinh tế cuối cùng đã sôi sục. Đó chính là nguyên nhân sâu xa. Nguyên nhân trực tiếp là quyết định chặn mạng xã hội của chính phủ. "Theo nghĩa đó, tôi cho rằng chúng ta đang chứng kiến một sự chuyển mình: những gì từng được gọi là "cách mạng màu" đang ngày càng biến thành các cuộc cách mạng internet" - ông nói.

"Rất có thể các cuộc nổi dậy trong tương lai trên khắp thế giới sẽ thường mang tính chất trực tuyến này".

Tuy nhiên, vẫn còn quá sớm để xác định bản chất chính xác của cuộc cách mạng ở Nepal. Chính phủ mới vẫn chưa được thành lập, và chúng ta không biết các nhà lãnh đạo biểu tình sẽ thực sự mang lại điều gì cho công chúng nói chung - Kotkov cho biết.

---